مقدمه
فرآیند پیری روی حرکات روده تاثیر می‌گذارد و به علت کم شدن سرعت سوخت و ساز بدن در دوران سالمندی، فعالیت روده و عضلات هم کم می‌شود. با افزایش سن تمایل به کاهش سفتی اسفنکتر داخلی دیده می شود. قدرت عضلات لگنی و اسفنکتر خارجی کاهش می یابد.این مسئله در زنان ،خصوصا زنان چند زا مشخص تر است.مشکل یبوست در سالمندی به دلیل کاهش حرکات روده ای بیشتر است ولی یبوست مشکل شایعی است که در همه سنین دیده می شود . به طوری که 26 درصد بانوان و 16 درصد آقایان بالاتر از 65 سال را گرفتار می کند. باید بدانید که افزایش سن دلیل به وجود آمدن یبوست نیست ؛ بلکه عوامل مختلفی در ایجاد آن دخالت دارند و یبوست مسئله طبیعی دوران سالمندی نیست .
علائم :
- تغییر متناوب دردفع مدفوع(کمتر از 3 بار دفع در هفته )
- 8 دفع سخت ( مدفوع غیر طبیعی از نظر سفتی بیش از حد، دردناک بودن دفع و وجود خونریزی، نیاز به دستکاری برای دفع مدفوع ، احساس دفع ناکامل )
- طولانی شدن زمان دفع مدفوع، بیش از 10 دقیقه
- درد و خونریزی هنگام دفع مدفوع
نشانه های همراه یبوست:
- درد و یا خونریزی در هنگام دفع
- احساس تخلیه ناکامل مدفوع
- سخت شدن مدفوع
- درد شکمی
علل یبوست:
- مسائل روانی مثل افسردگی و یا استفاده از لگن و یا توالت فرنگی های کثیف می تواند باعث یبوست شود.
- بی حرکتی و زیاد نشستن ویا سانحه یا بیماری خاصی که منجر به بی تحرکی شود، می تواند باعث یبوست شود.
- کاهش مصرف مایعات
- مصرف دارو مثل داروهای مسکن قوی،داروهای ادرار آور، قرص کلسیم و مواد مخدر و....
- عادات غذایی
- بیماری ها نظیر دیابت و هیپو تیروییدی
راههای پیشگیری از یبوست : اصلاح شیوه زندگی
* اصلاح عادات غذایی * توجه به زمان اجابت مزاج *مصرف مایعات * تمرین بدنی
رژیم غذایی :
- کم خوردن مواد غذایی حاوی فیبر ( سبزیها، میوه ها و غلات سبوسدار )موجب یبوست می شود. ميوه ها و سبزي ها ، غلات سبوس دارو حبوبات دارای فیبر هستند. مصرف روزانه 2 تا میوه ( مثل پرتقال و هندوانه) و سبزیجات ( بیش از 240 گرم ) بهمراه حبوبات فیبر دار و غلات کامل می تواند کمک کننده باشد.گلابی رسیده، آلو، زردآلو، توت، انگور، گوجه فرنگی، کاهو و سایر انواع میوه ها و سیزیها دارای فیبر هستند.
- در صورت وجود مشکلات دندانی جویدن غذا سخت می گردد، بنابراین سالمندان میوه و سبزی کمتری می خورند و در نتیجه دچار یبوست می شوند.در چنین مواردی از سبزی های خرد شده ، میوه های پخته شده و یا رنده شده می توانند استفاده کنند .
- غلات سبوس دار وحبوبات، نان جو يا نان كامل گندم و برنج كه داراي سبوس باشند حاوي فيبر هستند و يبوست را كم مي كنند.
- مصرف زیاد گوشت،محصولات لبنی پر چرب و دسرها و تنقلات خیلی شیرین می تواند سبب یبوست شود و بهتر است کمتر مصرف شوند.
تمرین بدنی
- افـــرادي كه در طول روز تحرك كمي دارند وزياد مي نشينند، معمولاً دچار يبوست مي شوند. نيم ساعت پياده روي روزانه و يا انجام ساير تمرينات ورزشي باعث افزایش حرکات روده ای شده و به برطرف شدن یبوست کمک می کند.بنابراین سالمندان باید به طور منظم ورزش کنند.
مصرف مایعات
- افراد سالمند كمتر احساس تشنگي مي كنند . نوشیدن مایعات فقط در زمان تشنگی موجب کمبود دریافت مایعات می شود.
- باید در طول روز حداقل 6 تا 8 ليوان مايعات( سوپ، آب میوه ها، شربت ها، چای،آب داخل مواد غذایی ( كه بهتر است آب ساده باشد نوشیده شود.
- اگر صبح ها بعداز بيدار شدن از خواب ( ناشتا ) يك ليوان آب گرم نوشیده شود، چند دقيقه بعد روده ها به كار مي افتند.
- نوشیدن يك ليوان شيرگرم كم چربي، چند ساعت قبل از خواب ضمن تامين مايعات بدن به كار كردن روده كمك مي كند. همچنين موجب خواب راحت تر نیز مي شود.
- مصرف مرتب قهوه، چای و مایعات گازدار چندان مؤثر نیست. کافئین موجود در این مایعات قدرت حرکت را از اندام‌ها می گیرد.
- وقتی هوا گرم است، مقدار مایعات مصرفیشان را کمی بالاتر ببرند.
- اگر دچار بیماری قلبی یا روده‌ای هستند، پیش از انتخاب هر نوع مایع نوشیدنی، با پزشک خود مشورت کنند.
زمان اجابت مزاج
- اگر سالمندان به دلایل مختلف اجابت مزاج را به تاخیر اندازند پس از مدتی دچار یبوست شدید خواهند شد. مثلا زمانی که برای کاری عجله دارند و یا بیرون از منزل هستند و تمایل به استفاده از توالت عمومی ( احتمالا به علت بهداشت آن ) اجابت مزاج دچار تاخیر می شود. دقت گردد هر زمان که سالمندان نیاز به اجابت مزاج پیدا می کنند، بلافاصله به توالت بروند.
- اجابت مزاج هر روز در یک ساعت معین سبب می شود که روده ها عادت کنند که در هماَژ زمان معین کار کنند که بهتر است پس از خوردن صبحانه باشد.زمانی را انتخاب کنند که آرامش داشته و کاری نداشته باشند و بتوانند بدون عجله در توالت بمانند.
- قرار دادن زیر پایی به بلندی 15 سانتی متر در زیر هر یک از پاها چنانچه از توالت فرنگی استفاده می شود. زیرا حالت چمباتمه به دفع مدفوع کمک می کند.
درمان
- غیر دارویی
- مداخلات محیطی
- دارویی
- مداخلات جراحی
اقدامات غیر دارویی
- تمرین بدنی
- مصرف مایعات
- رژیم غذایی پر فیبر
توجه: اقدامات اولیه باید غیر دارویی باشد.
مداخلات محیطی
- انتخاب یک زمان منظم برای اجابت مزاج
- فضا و زمان مناسب برای اجابت مزاج آسانتر
- قرار گیری روده در شرایط مناسب آناتومیک برای دفع مدفوع
- توالت معمولی
- استفاده از توالت فرنگي، با گذاشتن زير پايي به بلندي حدود 15 سانتي متر در زير هر يك از پاها. اين كار باعث مي شود كه حالت چمباتمه ايجاد شود و به دفع مدفوع كمك مي كند.
- پاسخ سریع به احساس نیاز به دفع
- لزوم مراجعه بلافاصله به توالت با احساس نياز به اجابت مزاج
اقدامات دارویی
- استفاده با احتیاط و تحت نظر پزشک از انواع مختلف ملین ها، اگر داروهاي مسهل به طور مداوم مصرف شوند پس از مدتي روده كار طبيعي خود را انجام نداده و يبوست به وجود مي آيد .
- مداخلات جراحی در صورتی که درمان دارویی جواب ندهد
- بررسی مشکل روده و رفع نقص آن با روشهای جراحی
داروهای گیاهی مناسب برای برطرف کردن یبوست در سالمندان
- ترنجبین : یک قاشق غذاخوری ترنجبین را ۳-۲ دقیقه در یک لیوان شیر بجوشانید، شب قبل از خواب میل کنند. این دستور ساده معمولاً نفخ ایجاد نمی‌کند.
- شربت انجیر : تعدادی انجیر خشک را آن قدر بجوشانند تا کاملاً پخته و له شوند؛ سپس آنها را شیره کشی کرده، بجوشانند تا قوام عسل رقیق پیدا کند و روزی ۲-۱ قاشق غذاخوری میل کنند.
- دو عدد مغز گردوی نیم کوب را ۱۰ دقیقه در یک لیوان شیر بجوشانند و شب قبل از خواب، با کمی نبات میل کنند.
- فلوس، برای همه گروههای سنی مبتلابه یبوست توصیه می گردد.بعضی ملین ها امکان دارد محدودیت سنی داشته باشند، اما تنها داروی گیاهی که برای درمان یبوست محدودیت سنی ندارد، گیاه فلوس است . همه افراد از جمله کودکان، سالمندان و … می توانند از این دارو استفاده کنند. گیاه فلوس شامل سه بخش است؛ یک بخش مربوط به دانه آن می شود، بخش دیگر پره و بخش دیگرش «عسل فلوس » است که البته برای درمان یبوست ما با دو بخش اول یعنی پره و دانه کاری نداریم و فقط از عسل آن استفاده می کنیم .به این روش که فلوس را در یک لیوان آب جوش ریخته و بعد از ۱۵ الی ۲۰ دقیقه محلول را هم بزنید تا پره و دانه ازعسل جدا شوند، سپس محلول را از صافی رد کنید تا مایع اصلی یعنی مخلوط عسل آن باقی بماند. البته باتوجه به سن و شدت یبوست تعیین می شود که چه مقدار از این آب را بیمار بنوشد.
منابع
کتاب من و دوران سالمندی نوشته دکتر جواد فیض
جلد 3 کتاب راهنمای بهبود شیوه زندگی سالم دوران سالمندی
اینترنت
تهیه و تنظیم:
شبکه بهداشت و درمان شهرستان مبارکه - واحد سلامت خانواده و جمعیت