داشتن یک قلب سالم بسیار حیاتی است .مادر هر سن و جنسی می توانیم درمعرض خطر بیماریهای قلبی عروقی باشیم اما می توانیم با یک سری اقدامات بموقع و ساده یعنی با دانستن نحوه تغییرات شیوه زندگی نامناسب و آگاهی از شرایط بروز بیماریهای قلبی عروقی ، خطر آن را کاهش دهیم .آترواسکلروز شریانی ( تصلب شرایین ) ،که زمینه ساز ایجاد مهم ترین نوع از بیماریهای قلبی وعروقی است ،بتدریج و در طول سالهای عمر ،در اثر ضخیم شدن ،نامنظم شدن و سخت شدن لایه های داخلی دیواره شریان ها ایجاد می شود .پیشرفت آترواسکلروز شریان منجر به تنگی شریان شده و جریان عبور خون از آن به کندی صورت گرفته و کاهش پیدا می کند در این حالت احتمال پارگی لایه داخلی شریان وجود دارد که آغازی برای ایجاد لخته و بدنبال آن سکته های قلبی و مغزی است .بیماری عروق کرونر معمولا" در میانسالی یا بعد از آن تظاهر می یابد واحتمال آن که یک مرد 40ساله در بقیه عمر گرفتار این بیماریها گردد در حدود 66 درصد و زن های همگروه سنی آنها 50 درصد می باشد .عوامل خطر قابل اصلاحی که در ایجاد بیماری قلبی موثر هستند از طریق ایجاد آترواسکلروز عروق نقش دارند و این عوامل شامل افزایش کلسترول خون ،فشار خون بالا، مصرف سیگار ،کم تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی کافی ، بیماری دیابت و چاقی می باشند .
چربی چه تاثیری بر روی قلب شما می گذارد :
بدن نیازمند میزان متعادلی از چربی برای انجام فعالیت های خود است و از طریق خون، تمامی مقادیر چربي مورد نیاز خود را تأمین می کند . با گذر زمان مقادیر اضافی چربی و کلسترول که در خون در حال گردش هستند بر دیواره عروق ته نشین می شوند. با ته نشین شدن این مواد، دیواره های فیبری از جنس چربی درون رگ ها ایجاد و باعث تنگ شدن و حتی مسدود شدن عروق خونی می شوند . در نتیجه خون کمتری به قلب می رسد . همچنین خون مسئولیت حمل اکسیژن به دستگاههای مختلف بدن از جمله عضله قلب را بر عهده دارد. درصورت عدم انتقال میزان کافی از اکسیژن به ماهیچه های قلب شما، آنها دچار کمبود مواد غذایی و اکسیژن شده و شما در نتیجه کم خونی (ایسکمی) در ناحیه سینه احساس درد خواهید کرد. اگر میزان چربی خون به قلب از مقدار مشخصی کمتر شود ،نتیجه آن وقوع سکته قلبی خواهد بود .
کلسترول تام خون ، کلسترول بد و کلسترول خوب :
کلسترول تام خون شامل تمامی انواع لیپوپروتئین ها ، کلسترول خون و کلسترول بد است . چربی درخون در قالب بسته هایی به نام لیپوپروتئین جابجا می شود . بیشتر چربی خون را LDL یا کلسترول بد تشکیل می دهد . LDL را از آنجا بد می نامند که مقدار زیاد این ماده در خون به رسوب چربی در رگهای خونی و مسدود شدن آنها می ا نجامد . نوع دیگر کلسترول ،HDL است که به کلسترول خوب خون معروف است . چرا که از رسوب چربی در عروق خونی پیشگیری می کند . کلسترول خوب اثر محافظتی بر قلب دارد .هر چه میزان کلسترول خوب افزایش یابد بیشتر از رسوب چربی ها در عروق جلوگیری می کند . ترک مصرف دخانیات میزان کلسترول خوب را افزایش می دهد . انجام فعالیت بدنی و ورزش منظم نقش به سزایی در افزایش کلسترول خوب دارد.
کنترل میزان کلسترول خون
کلسترول بالای خون به خودی خود علامتی ندارد . حتی اگر میزان این ماده در خون شما بسیار بالا باشد، متوجه آن نخواهید شد، برای همین باید به صورت منظم میزان کلسترول خون خود را مورد سنجش قرار دهید.هر قدر میزانکلسترول بد خون بیشتر باشد احتمال ابتلا به بیماری قلبی و یا حتی وقوع سکته قلبی به شدت افزایش می یابد . کلسترول خوب دقیقا بر عکس کلسترول بد عمل می کند. پس هر چه میزان آن در خون کمتر باشد احتمال ابتلا به سکته قلبی افزایش می یابد . محدوده LDL (کلسترول بد ) بر اساس وجود عوامل خطر سکته قلبی همچون سابقه خانوادگی سکته های قلبی – عروقی زودرس ، فشار خون بالا ، سن بالای 45 سال در مردان و بیش از 55 سال در زنان ، استعمال دخانیات و میزان پایین HDL ( کلسترول خوب ) یعنی کمتر از 40 میلیگرم در دسی لیتر تعیین می شود و بر اساس تعداد عوامل خطرموجودبین 100 تا 160 میلی گرم در دسی لیتر است و مقدار ایده آل آن در بیماران دیابتی و مبتلایان به بیماریهای قلبی عروقی زیر 100 است . محدوده طبیعی برای HDL مقدار 50 به بالا و مقدار ایده آل آن 60 به بالاست .
تری گلیسرید
تری گلیسرید یکی از انواع چربی هاست که در غذا و خون شما یافت می شود.این ماده در کبد ساخته می شود . زمانی که از الکل استفاده شود و یا وقتی که بیش از میزان مورد نیاز کالری دریافت کنید ،کبد تری گلیسرید بیشتری تولید می کند . برای کاهش تری گلیسرید خون باید وزن خود را کنترل کرده ، تحرک خود را افزایش داده و از کشیدن سیگار و مصرف الکی خودداری کنید . حد مطلوب این چربی در خون ،محدوده زیر 150 میلی گرم در دسی لیتر است و افزایش تری گلیسیرید به بیش از 400 میلیگرم در دسی لیتر احتمال پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده را به شدت افزایش می دهد.
عوامل خطرزای ابتلا به سکته های قلبی که باعث افزایش میزان کلسترول بد خون می شوند :
-کشیدن سیگار
-فشار خون بالا(140روی 90 میلی مترجیوه یا بیشتر یا اگر تحت درمان دارویی برای کاهش فشار خون هستید.)
-پایین بودن میزان کلسترول خوب خون (کمتر از 40در مردان و کمتر از50 در زنان)
-سابقه ی ابتلاي به بیماری قلبی فامیلی زودرس (پدر و یا برادر شما در سنین کمتر از 55 سالگی دچار حمله قلبی شده باشند و یا خواهر و مادرتان این مسأله را در سنین کمتر از 65 سال تجربه کرده باشند.)
-سن (برای زنان 55 سال و مردان 45 سال )
نقش تغذیه درکنترل چربی خون :
با رعایت رژیم غذایی مناسب ،شما می توانید کلسترول بد خون را کاهش دهید .چربیهای اشباع یا ترانس ( مانند روغن جامد ) کلسترول خون را افزایش می دهند . این روغنها در اکثر رستوران ها و فست فودی ها استفاده می شوند . این چربی ها همچنین در محصولات لبنی ، گوشت قرمز ، چیپس و کیک ها نیز وجود دارند . چربی های غیر اشباع در روغن های نباتی مایع و نیز روغن ماهی و روغن زیتون یافت می شوند . اگر این روغن ها به میزان متوسط استفاده شوند و جایگزین چربی های اشباع و ترانس در رژیم غذایی شوند ، سبب کاهش کلسترول خون می شوند .
- مصرف ماهی نقش مهمی در حفظ و بهبود سلامت قلب و عروق دارد.البته فقط ماهی هایی که کباب می شوند ویا با بخار پخته می شوند می توانند موجب این نقش شوند ، در حالی که ماهی سرخ شده در روغن و در حرارت بالا از این نظربی خاصیت خواهد بود .
- مواد غذایی غنی از فیبر مانند سبزی ها ، میوه ها و حبوبات می توانند به کاهش سطح کلسترول بد خون کمک می کنند .
- روغن زیتون ، مغزها و دانه ها حاوی نوعی از اسیدهای چرب هستند که اگر به میزان متعادل استفاده شوند ،به کاهش سطح کلسترول خون کمک می کنند .
- میوه ها وسبزی ها حاوی ویتامین های آنتی اکسیدان ، مواد معدنی و مواد مغذی مفیدی هستند که سبب متوقف کردن آسیب به دیواره رگ ها و در نتیجه کاهش خطر ابتلا به سکته های قلبی و عروقی می شوند .
- مصرف پروتئین سویا منجر به کاهش کلسترول بد خون و افزایش کلسترول خوب خون می شود .
- نان های سبوس دار مانند نان سنگک و نان جوی سبوس دار که حاوی ویتامین های گروه B هستند ،به کاهش چربی خون کمک می کنند.
- بهترین روغن برای افراد مبتلا به بیماریهای قلبی عروقی ، روغن کانولا برای پخت غذا و روغن زیتون برای سالاد است که البته از این روغن ها نیز باید به میزان متعادل استفاده شود .
راهکارها برای کاهش چربی و میزان بالای کلسترول بد در خون
- مصرف روغن های جامد را محدود و از لبنیات کم چرب استفاده کنید .همچنین پرهیز از خوردن سوسیس و کالباس ، شیرینی های پر خامه ،سس ها ، ابگوشت پرچرب ،روغن های جامد ،کره حیوانی و مارگارین و غذاهای سرخ کرده را در برنامه غذایی خود لحاظ کنید
- مصرف ماهی به دلیل داشتن چربی امگا 3 به صورت دوباردر هفته توصیه می شود ولی میگو به دلیل داشتن مقداری کلسترول ، به صورت مداوم توصیه نمی شود .
- مصرف تخم مرغ کامل به 2 عدد در هفته محدود شود .
- انواع مربا ، کره ، خامه و سرشیر را کمتر مصرف کنید .
- آجیل در حد متعادل مصرف شود ،چنانچه آجیل بیش از حد متعادل مصرف شود ،چربی خون را افزایش می دهد .
- مصرف مواد غذایی حیوانی که دارای کلسترول بالا هستند مانند مغز گوسفند ، جگر مرغ ، کلیه ،قلب ،امعا و احشای گوسفند را باید محدود کنید .
نتیجه گیری :
چربی بالای خون یکی دیگر از عوامل خطرزا برای ابتلا به بیمار یهای قلبی عروقی است. هرچه قدر میزان چربی خون شما بالاتر باشد، شانس ابتلاي به بیماری های قلبی و یا وقوع سکته قلبی افزایش می یابد برای پیشگیری از وقوع این اختلالات، باید برای کنترل و کاهش چربی خون تا میزان متعادل آن تلاش های جدی صورت بدهید. کاهش میزان چربی های بد خون برای تمامی افراد از جوانان گرفته تا میانسالان و کهنسالان، زنان، مردان و حتی کسانی که به بیماریهای قلبی دچار نشده اند امری است ضروری . انتخاب یک شیوه زندگی سالم ،بهترین وسیله درمانی می باشد که به تنهایی و یا با همراه درمان دارویی ، می تواند از ایجاد بیماری پیشگیری کرده و یا آن را تخفیف دهد .
منابع : 1-کتاب راهنمای خودمراقبتی خانواده (2) – خطرسنجی سکته های قلبی ، مغزی و سرطان
2-مجموعه مداخلات اساسی بیماریهای غیر واگیر در نظام مراقبتهای بهداشتی اولیه ایران "ایراپن "